Popularność Bitcoina po 2017 roku wzrosła do tego stopnia, że jest już więcej osób, które słyszały o nim cokolwiek, niż tych, które nie mają o nim żadnego pojęcia. To jedynie moje subiektywne wrażenie, nie poparte jakimikolwiek statystykami.
Obiektywnie można jednak stwierdzić, że wzrost cen w 2017 roku pierwszej cyfrowej waluty przyciągnął uwagę zarówno inwestorów indywidualnych, jak i tych instytucjonalnych z grubszym portfelem i większym doświadczeniem w spekulacji.
Koniec dynamicznych wzrostów i początek gwałtownych spadków ceny Bitcoina przypadł na 18.12.2017. Dzień wcześniej na największej na świecie giełdzie instrumentów pochodnych (Chicago Mercantile Exchange) zadebiutowały kontrakty terminowe na Bitcoina - instrumenty finansowe pozwalające zarabiać także na spadkach jego ceny.
Tydzień wcześniej podobne instrumenty pojawiły się na giełdzie CBOE (Chicago Board Options Exchange). W ciągu pierwszych 7 minut notowań ich kurs wzrósł o prawie 8%. Duże zainteresowanie i dynamiczne wzrosty cen kontraktów powodowały, że obrót nimi w trakcie pierwszego dnia notowań był dwukrotnie wstrzymywany.
Obecność na regulowanych giełdach instrumentów finansowych powiązanych z Bitcoinem pomaga budować obraz tej kryptowaluty, jako powszechnie i legalnie stosowanego aktywa. Daje także szanse na wykorzystanie zmian cen Bitcoina inwestorom, którzy nie mają zaufania do giełd kryptowalutowych.
Kontrakty terminowe - czym są i jak działają?
Kontrakt terminowy jest umową pomiędzy dwiema stronami, w której jedna zobowiązuje się do kupna, a druga do sprzedaży w określonym czasie i po określonej cenie aktywa bazowego. Aktywem bazowym mogą być np.: towary, surowce mineralne, akcje spółek, waluty.
Aby lepiej zobrazować ideę kontraktów terminowych posłużę się podręcznikowym przykładem rolnika i piekarza. Zmartwieniem piekarza może być przyszła cena zboża, które będzie musiał kupić w określonej przyszłości. Nieoczekiwany wzrost rynkowej ceny zboża uszczupli przyszły dochód piekarza. Jeśli znajdzie rolnika, który z kolei obawia się spadków cen zboża, to obie strony mogą zawrzeć umowę odnośnie jego przyszłej dostawy. Taka umowa określa ilość, cenę i czas dostawy zboża. Dla obu stron stanowi ona zabezpieczenie przed niekorzystnymi zmianami cen.
W dniu rozliczenia kontraktu dla jednej ze stron jego zawarcie okażę się mniej korzystne. Niższa rynkowa cena zboża w dniu rozliczenia umowy dla piekarza oznacza, że mógłby je kupić za cenę mniejszą od tej ustalonej wcześniej z rolnikiem. Z kolei w przypadku wzrostu cen rynkowych rolnik miałby możliwość sprzedaży po cenie wyższej niż ta widniejąca w umowie. Pomijam tu przypadek, kiedy to rynkowa cena nie uległaby zmianie.
Jeżeli w dniu wykonania umowy obie strony dojdą do wniosku, że fizyczna wymiana aktywa bazowego, czyli zboża nie jest konieczna to mogą dokonać równoważnego rozliczenia w formie pieniężnej.
Przykład:
W dniu zawarcia umowy cena rynkowa pojedynczego aktywa bazowego wynosi 1000 zł. Właśnie taką ceną obie strony zapisują w umowie jako cenę dla przyszłej dostawy. Wartość kontraktu niech wynosi 5000 zł - strona kupująca zobowiązana jest odebrać 5 jednostek aktywa bazowego.
Załóżmy teraz, że w dniu wykonania umowy rynkowa cena aktywa bazowego wzrosła do 1150 zł. Zgodnie z umową kupujący nabywa je od sprzedającego po cenie 1000 zł za jednostkę. Kupione aktywa może wykorzystać lub sprzedać po rynkowej cenie, realizując zysk w wysokości:
(1150 – 1000) x 5 = 750 zł
Dokonując równoważnego rozliczenia pieniężnego, sprzedający przekazuje powyższą kwotę kupującemu, pomijając zarazem proces zakupu i sprzedaży aktywa bazowego.
Gdyby w dniu wykonania umowy cena rynkowa aktywa bazowego wyniosła przykładowo 900 zł to zysk w wysokości 500 zł odnotowałaby w strona sprzedająca.
Kontrakty futures i forward
Wśród kontraktów terminowych można wyróżnić kontrakty forward oraz futures. Podstawowa różnica między nimi polega na braku standaryzacji w przypadku kontraktów forward. Warunki kontraktów forward mają charakter indywidualny, dostosowany do oczekiwań obu stron. Kontrakty forward są zawierane na rynkach nieregulowanych i nie są przedmiotem obrotu na giełdach.
Kontrakty typu futures są z kolei standaryzowane, co oznacza, że mają z góry określone parametry, takie jak: rodzaj i ilość instrumentu bazowego, termin wykonania, sposób rozliczenia. Zmianom podlega wyłącznie cena. Nie są to, jak w przypadku kontraktów forward, produkty „szyte na miarę”. Ich sprzedażą zajmują się pośrednicy - najczęściej giełdy.
Giełdy i obrót kontraktami terminowymi
Dzięki pieniężnym rozliczeniom kontraktów terminowych żadna ze stron nie musi wchodzić w posiadanie aktywa bazowego, a ich swobodny obrót może odbywać się na giełdach, obsługujących ten rodzaj instrumentów finansowych.
Inwestycja w kontrakty terminowe pozwala zarobić zarówno na wzroście jak i na spadku ceny instrumentu bazowego. Oczywiście przed inwestycją musisz określić swoje poglądy odnośnie jej kształtowania się w przyszłości.
Inwestując w kontrakty terminowe z założeniem, że cena instrumentu bazowego będzie rosnąć, powinieneś otworzyć pozycję długą (kupić kontrakt). Jeżeli spodziewasz się spadku ceny instrumentu bazowego to powinieneś otworzyć pozycję krótką, określaną też jako sprzedaż kontraktu.
Otwierając pozycję długą, zobowiązujesz się i jednocześnie otrzymujesz prawo do kupna aktywa bazowego na warunkach określonych w kontrakcie. Otwarcie pozycji krótkiej wiąże się z prawem i obowiązkiem sprzedaży aktywa bazowego zgodnie z kontraktem.
W tym miejscu warto zaznaczyć, że zdecydowana większość kontraktów futures jest rozliczana w formie pieniężnej, tylko niewielki procent jest rozliczany w drodze dostawy aktywów bazowych.
Otwartą pozycję możesz utrzymać do dnia wygaśnięcia kontraktu, w którym następuje zamknięcie pozycji i rozliczenie obu stron. Drugą możliwością jest zamknięcie pozycji przed tym dniem poprzez zawarcie transakcji przeciwnej. Jeżeli otworzyłeś pozycję długa na kontrakcie terminowym to, żeby ją zamknąć powinieneś dokonać sprzedaży kontraktu o tych samych parametrach wykonania. Z kolei wcześniejsze zamknięcie pozycji krótkiej polega na zakupie odpowiedniego kontraktu.
Podstawowe cele w jakich obecnie wykorzystuje się kontraktu terminowe to:
- Zabezpieczenie przed ryzykiem niekorzystnej zmiany ceny instrumentu bazowego
- Spekulacja, czyli zawierane transakcji z nadzieją na korzystną zmianę kursu instrumentu pochodnego i osiągnięcie zysków większych niż przy inwestowaniu bezpośrednio w instrument bazowy.
Wartość i kurs kontraktów terminowych
Dla inwestorów kluczowymi informacjami są kurs kontraktu oraz jego wartość. Kurs kontraktu terminowego zazwyczaj różni się od kursu samego instrumentu bazowego. Jego poziom odczytuje się z tabeli notowań, udostępnianej przez daną giełdę.
Wartość kontraktu terminowego jest ściśle powiązana z jego kursem. W przypadku kontraktu terminowego na akcje stanowi iloczyn jego kursu oraz liczbę akcji przypadających na ten kontrakt.
Sposób obliczania zysku i straty z inwestycji w kontrakty terminowe zilustruję na przykładzie kontraktu terminowego oznaczonego w tabeli notowań Giełdy Papierów Wartościowych symbolem FTPEM19. Jest to kontrakt terminowy na akcje Tauron Polska Energia z datą rozliczenia w czerwcu 2019 (konkretnie trzeci piątek czerwca 2019).
Zgodnie ze specyfikacją tego kontraktu stworzoną przez GPW na jeden kontrakt przypada 1000 akcji. Załóżmy, że na początku listopada nabyłeś 3 kontrakty terminowe po kursie 1,83 zł. Na początku stycznia zdecydowałeś się je sprzedać (zamknąć pozycję długą) po kursie 2,21 zł.
W momencie kupna łączna wartość kontraktów wynosiła 5490 zł (1,83 zł x 1000 x 3), a w dniu sprzedaży była równa 6630 (2,21 zł x 1000 x 3). Zysk z inwestycji jest różnicą obu tych wartości i wynosi 1140 zł.
Sytuacja prezentowałaby się mniej kolorowo, jeżeli w listopadzie, licząc na spadki cen zająłbyś pozycję krótką. Otwarcie pozycji nastąpiło przy tym samym kursie, czyli 1,83 zł.
Miesiąc później kurs skoczył do poziomu 2,45 zł, a Ty nie czekając dłużej, postanawiasz ograniczyć straty i zamykasz pozycję poprzez zakup kontraktów. W przypadku pozycji krótkiej zysk/stratę liczymy odwrotnie, tzn. od wartości początkowej odejmujemy wartość końcową. W tym wypadku inwestycja kończy się stratą w wysokości: - 1860 zł (5490 zł - 7350 zł).
Te wyliczenia mają charakter nieco uproszczony - nie uwzględniają m.in. prowizji biura maklerskiego.
Depozyt i dźwignia finansowa
Zasadniczym elementem, który przyciąga inwestorów na rynek kontraktów terminowych jest wykorzystywana przez te instrumenty dźwignia finansowa. Jej działanie polega na tym, że otwierając pozycję jesteśmy zobowiązani do wpłaty jedynie części wartości kontraktu, a zyski i straty liczone są od jego pełnej wartości.
W przypadku kontraktów futures inwestor otwierający pozycję wpłaca tzw. depozyt zabezpieczający, określony procentowo od wartości kontraktów. Jego wysokość zazwyczaj mieści się w zakresie od 5 do 15%. Depozyt gwarantuje wykonanie zobowiązań wynikających z kontraktu i jest charakterystyczny przede wszystkim dla rynku regulowanego.
Dzięki dźwigni finansowej kontrakty terminowe dają możliwość osiągnięcia wyższej stopy zwrotu niż inwestycja bezpośrednio np. w akcje. Jednocześnie są to instrumenty finansowe zdecydowanie bardziej ryzykowne - nie trudno o sytuację, w której straty z inwestycji przekroczą kwotę pierwotnie zaangażowanych środków.
Aktywa bazowe
Obecnie kontrakty terminowe jako aktywa bazowe mogą posiadać m.in.: akcje, waluty, ropę naftową, złoto, platynę, miedź, płody rolne. Handluje się także kontraktami, których aktywa bazowe nie mogą przyjąć materialnej postaci: indeksy giełdowe, stopy procentowe, czy nawet pogoda.
Oczywiście tworzenie kontraktów terminowych na takie bardziej abstrakcyjne aktywa bazowe jest możliwe dzięki wspomnianemu braku konieczności ich dostawy.
Kontrakty terminowe na Bitcoina
Rosnąca popularność kryptowalut, w tym przede wszystkim Bitcoina, nie umknęła uwadze doświadczonych graczy giełdowych za oceanem. Uruchomienie kontraktów terminowych na najpopularniejszą krytpowalutę było tylko kwestią czasu.
W grudniu 2017 na dwóch amerykańskich giełdach - CBOE (Chicago Board Options Exchange) oraz CME (Chicago Mercantile Exchange) zadebiutowały kontrakty terminowe, których instrumentem bazowym jest Bitcoin.
Na jeden kontrakt terminowy na CBOE przypada 1 BTC (Bitcoin), w przypadku kontraktów notowanych na CME jest to 5 BTC. Rozliczanie kontraktów CBOE odbywa się na podstawie notowań giełdy kryptowalut GEMINI. Z kolei na giełdzie CME kontrakty rozliczane są w odniesieniu do specjalnie stworzonego indeksu (CME CF Bitcoin Reference Rate), odzwierciedlającego ceny na kilku giełdach kryptowalut.
Depozyty początkowe na CBOE i CME wynoszą odpowiednio: 44% i 35%. To stosunkowo wysoko, ale i tak nie zniechęca inwestorów (przede wszystkim instytucjonalnych).
Zainteresowanie kontraktami na Bitcoina rośnie z kwartału na kwartał. W ubiegłym tygodniu giełda CME odnotowała najwyższy w historii wolumen obrotu tymi instrumentami. Zgodnie z danymi przekazywanymi przez CME jego wysokość w dniu 19.02.2019 wyniosła 18.338. To ekwiwalent transakcji wykonanych na 91.690 Bitcoinach.
Oczywiście, ze względu na rozliczanie kontraktów w tradycyjnej walucie transakcje te nie mają bezpośredniego wpływu na cenę samego Bitcoina. Jednak dalszy rozwój rynku instrumentów pochodnych opartych o Bitcoina pomaga w jego szybszej popularyzacji.
Swoje kontrakty terminowe na Bitcoina zamierza uruchomić także Nasdaq. Zgodnie z ostatnimi zapowiedziami ma to nastąpić w pierwszym kwartale 2019 roku.